Als bijlage bij zijn brief van 23 juli 2019 heeft minister Grapperhaus het rapport van Financial Intelligence Unit-Nederland (hierna: FIU) over het jaar 2018 aan de Tweede Kamer aangeboden.
De objectieve landenindicator
Het jaarverslag typeert 2018 als “een jaar van superlatieven”. De FIU-Nederland ontving in 2018 in totaal 753.352 meldingen van ongebruikelijke transacties. Het aantal meldingen is daarmee meer dan verdubbeld ten opzichte van 2017.[1] Deze enorme stijging is met name veroorzaakt door een nieuwe objectieve indicator die bij implementatie van de vierde anti-witwasrichtlijn is ingevoerd.[2] Daarmee werden instellingen verplicht gesteld om alle transacties met hoog-risico-landen als ongebruikelijke transactie te melden bij FIU-Nederland.[3] Als gevolg van deze nieuwe indicator zijn 358.609 transacties als ongebruikelijk gemeld in 2018. Daarvan waren slechts 222 transacties als verdacht aangemerkt door de FIU.[4] Daar komt bij dat deze transacties een relatief geringe waarde vertegenwoordigen van slechts € 94.000 op een totaal van 9,5 miljard.
In feite wordt de FIU dus overstroomd met weinig zinvolle meldingen op basis van deze objectieve indicator. Daarom heeft het Ministerie van Financiën het Wijzigingsbesluit financiële markten 2019 ter consulatie aangeboden. Onderdeel van deze voorgestelde wijzigingen betreft het schrappen van de objectieve landenindicator uit de bijlage Indicatorenlijst bij het Uitvoeringsbesluit Wwft 2018. Naar verwachting zal deze wijziging binnenkort in werking treden.
Tot die tijd heeft het BFT aangegeven met betrekking tot de meldingsplicht op grond van de objectieve landenindicator coulant te zullen handhaven. Meer concreet betekent dit dat “instellingen ten aanzien van mogelijke overtredingen van de objectieve landenindicator door het BFT of BTWwft niet zullen worden gesanctioneerd”, zo valt te lezen op de website van het BFT.[5]
Denkt men de transacties op basis van de onverwachte werking van de objectieve landenindicator weg, dan resteert een aantal “reguliere”[6] meldingen van 394.743. Ten opzichte van 2017 zijn 33.728 meer reguliere transacties gemeld op grond waarvan het FIU concludeert dat “het aantal ontvangen “reguliere” ongebruikelijke transacties op de lange termijn gestaag [blijft] toenemen”.
Met de meeste meldingen wordt niets gedaan
Uit de bijna 400.000 meldingen filterde de FIU ongeveer 58.000 verdachte transacties. Dat komt neer op ongeveer 15% en 10 miljard euro. De FIU stelt deze informatie ter beschikking aan de politie, justitie en FIOD, maar volgens diverse bronnen van de Volkskrant[7] gebeurt er maar weinig met deze informatie.
Een medewerker van de FIU schat dat van die 15% verdachte transacties, niet meer dan 10% tot een vervolging leidt. Oftewel van de 58.000 verdachte transacties krijgen 5.800 een gevolg. Met de overige 52.000 wordt dus niets gedaan. Bovendien zouden de bevindingen van de FIU in de praktijk door de politie veelal alleen in lopende onderzoeken gebruikt worden. De meeste personen die betrokken zijn bij een door de FIU verdacht verklaarde transactie komen echter nooit in aanraking met de politie.
Het wringt dat instellingen als belastingadviseurs, accountants, notarissen en bankiers grote investeringen doen om de Wwft-verplichtingen na te leven, terwijl de opsporing er nauwelijks gebruik van maakt. De reden: politie, justitie en FIOD hebben nauwelijks mankracht en beschikken over te weinig expertise van financieel rechercheren.
FIU stelt jarenlang onbevoegd processen-verbaal op
De Minister van Justitie en Veiligheid merkt in zijn brief verder op dat de FIU feitelijk jarenlang zijn boekje te buiten is gegaan. De FIU heeft namelijk processen-verbaal opgemaakt van witwastransacties “terwijl de FIU geen opsporingstaak heeft en zij daartoe ten behoeve van de FIU-taak niet bevoegd [was]”.
De werkprocessen van de FIU zijn inmiddels zodanig aangepast dat de medewerkers van de FIU niet langer een proces-verbaal opmaken maar een rapportage. Dergelijke rapportages bevatten dezelfde informatie als de voormalige processen-verbaal en zouden bovendien nog steeds als bewijsmiddel kunnen dienen in strafzaken. Alleen dan onder het mom van een “andere geschriften” in de zin van artikel 344 Sv. De minister spreekt weliswaar over “een kleine wijziging” maar deze heeft mogelijkerwijs grote gevolgen.
Waar van processen-verbaal voldoende bewijskracht uit kan gaan voor een bewezenverklaring, ontbreekt het “andere geschriften” aan een dergelijke bewijskracht. Voornoemd wetsartikel regelt over dergelijke bescheiden namelijk dat “deze alleen [kunnen] gelden in verband met den inhoud van andere bewijsmiddelen”. Anders gezegd, veroordelingen die alleen zijn gestoeld op een door de FIU opgesteld proces-verbaal komen hiermee op losse schroeven te staan. Een woordvoerder van het Openbaar Ministerie heeft aangegeven geen zaken te kennen waarbij men alleen met een proces-verbaal van het FIU naar de rechter is gestapt. De beschreven bevoegdheidsoverschrijding lijkt daarmede op het eerste gezicht zonder grote gevolgen te blijven.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2019/07/23/tk-jaaroverzicht-fiu-2018
[1] In 2017 werden 361.015 ongebruikelijke transacties gemeld aan het FIU.
[2] Op 25 juli 2018 is de Implementatiewet vierde anti-witwasrichtlijn in werking getreden.
[3] De lijst met hoog risicolanden is te raadplegen via: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:02016R1675-20181022
[4] In totaal zijn er 57.950 gemelde transacties als verdacht aangemerkt door het FIU.
[5] https://www.bureauft.nl/2019/03/21/coulant-handhavingsbeleid-wwft-met-betrekking-tot-objectieve-indicator-wwft-derde-hoog-risico-landen/
[6] Met reguliere meldingen worden meldingen bedoeld die niet zijn ontvangen op basis van de in 2018 geïmplementeerde wetswijziging waarin meldplichtige instellingen op basis van een objectieve meldgrens transacties dienen te melden in relatie tot de door de Europese Commissie aangewezen risicolanden.
[7] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/9-5-miljard-aan-fout-geld-ontdekt-in-nederland-en-dat-is-slechts-het-topje-van-de-ijsberg~b87fc731/ en; https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/voor-bijna-tien-miljard-aan-ontdekte-frauduleuze-transacties-in-2018~b3eb77ab/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
